شماتیک ونحوه نقشه خوانی الکترونیک وبرق (مبانی الکترونیک برای تازه کارها)

نویسنده: دکتر (افشین رشید )


نقشه شماتیک راهنمای ما در طراحی، ساخت و عیب‌یابی مدارات الکترونیکی است. مهارت فهم و خواندن شماتیک، مهارتی مهم برای هر مهندس الکترونیک است.

با خواندن این متن خواهید توانست اکثر نقشه‌های شماتیک را به طور کامل بخوانید. در این جا ما همه نمادهای اساسی نقشه‌های شماتیک را بررسی می‌کنیم.

htrs1

سپس توضیح می‌دهیم که چگونه این نمادها در یک نقشه شماتیک به هم متصل می‌شوند تا مدلی از یک مدار را نشان دهند. همچنین برخی نکات و مواردی را که باید به آن‌ها توجه داشته باشید را مطرح خواهیم کرد. آنچه در ادامه می‌آید قسمت اول از یک مطلب ۲ قسمتی است. در این قسمت نمادهای استاندارد برخی از قطعات الکترونیکی مختلف را آورده‌ایم.

مقاومت

اساسی‌ترین قطعه یک مدار! شماتیک مقاومت‌ معمولاً به صورت یک خط زیگ‌زاگ است که دو پایه از دو طرف آن خارج شده است. شماتیک‌هایی که از نمادهای استاندارد جهانی استفاده می‌کنند مقاومت را به صورت یه مستطیل توخالی نشان می‌دهند.

htrs2

پتانسیومترها و مقاومت‌های متغیر

پتانسیومترها و مقاومت‌های متغیر همان نماد مقاومت‌ را دارند با این تفاومت که در نماد آن‌ها یک فلش وجود دارد. مقاومت متغیر یک قطعه دو پایه است و در نتیجه فلش به صورت مورب از وسط نماد می‌گذرد. ولی پتانسیومتر یک قطعه سه پایه است و ابتدای فلش پایه سوم را مشخص می‌کند.

htrs3

خازن

برای خازن‌ها دو نماد رایج وجود دارد. یکی برای خازن‌های قطبی (معمولا الکترولیتی یا تانتالوم) و دیگری برای خازن‌های غیرقطبی یا معمولی. هر دوی آن‌ها شامل دو صفحه موازی هستند که پایه‌ها به طور عمود به آنها وصل می‌شوند.

htrs4

اگر در نماد، یکی از صفحه‌ها خمیده بود، نشان‌دهنده‌ی آن است که خازن قطبی است و آن صفحه کاتد خازن نامیده می‌شود که باید ولتاژ پایین‌تری نسبت به صفحه دیگر (صفحه مثبت یا آند) داشته باشد. نماد خازن قطبی ممکن است به این صورت باشد که دو صفحه راست و موازی هم باشند و کنار یکی از صفحه‌ها علامت مثبت کشیده شده باشد. در آن صورت آن صفحه، صفحه مثبت خازن (آند) است.

سلف

سلف معمولا به صورت چند قوس هم‌شکل به هم چسبیده یا یک سیم پیچ مشخص می‌شود. نماد بین‌المللی آن‌ به صورت یک مستطیل توپر است.

htrs5

کلیدها

کلیدها اشکال مختلفی دارند. ساده‌ترین کلید، کلید SPST یا single-pole/single-throw است که از دو پایه و یک خط تشکیل شده است. این خط می‌تواند دو پایه را به هم وصل یا از هم قطع کند.

htrs6

کلیدهایی نیز وجود دارند که بیش از یک پایه ثانویه دارند مانند SPDT و SP3T.

htrs66

کلید‌های با بیش از یک قطب معمولا از ترکیب چند کلید یکسان تشکیل شده‌اند که در آن وصل‌کننده‌ها به صورت خط‌چین به هم متصل شده‌اند.

htrs7

منبع تغذیه

همان گونه که شما برای تغذیه پروژه‌های خودتان گزینه‌های متعددی دارید، برای منابع تغذیه نیز نمادهای مداری متعددی وجود دارد.

منابع ولتاژ AC یا DC

در الکترونیک، شما بیشتر اوقات از منابع با ولتاژ ثابت استفاده می‌کنید. نمادهای زیر به ترتیب منبع ولتاژ جریان مستقیم و منبع ولتاژ جریان متناوب را مشخص می‌کنند.

htrs8

باتری

باتری‌ها چه استوانه‌ای، چه آلکالاین AA، چه لیتیم-پلیمرهای قابل شارژ و از هر نوع دیگری که باشند با یکی از نماد‌های زیر مشخص می‌شوند:

htrs9

در اینجا لازم است به این نکات توجه کنید:

  1. اگر نماد سمت چپ چند بار تکرار شود (مانند شکل سمت راست) نشان دهنده‌ی تعداد سلول‌های باتری است.
  2. صفحه بزرگتر قطب مثبت باتری و صفحه کوتاه‌تر قطب منفی باتری را تعیین می‌کند.

گره‌های ولتاژ

گاهی اوقات – به خصوص در شماتیک‌های شلوغ – می‌توان به ولتاژ گره‌ها، نمادهای معینی اختصاص داد. می‌توانید قطعات را به این نماد‌های تک‌پایه وصل کنید و به این شکل آن‌ها مستقیماً به 5V، 3.3V، VCC یا GND (زمین) متصل می‌شوند. گره‌های مربوط به ولتاژ‌ مثبت معمولا با یک فلش به سمت بالا نشان داده می‌شوند و گره زمین با یک یا سه خط صاف و یا یک فلش به سمت پایین مشخص می‌شود.

htrs10

نویسنده: دکتر (افشین رشید )